Ankara ve am’n Suriye’nin geleceine ynelik beklenti ve gvenlik tehdit alglamalarn uyumlandrmas iin ciddi bir süre ve ura gerekmektedir. Bundan dolayı, iki taraf arasnda yeni balayan sreci bir nevi istikafi nitelikteki grmeler olarak kabul etmemiz anlaml olabilir.
3 Ocak 2023 gn, Dileri Bakan Mevlut avuolu Brezilya ziyareti dnnde bu hafta gerekletirilen Suriye-Rusya-Trkiye Müdafa Bakanlarnn Moskova grmesine ynelik sorulara muhatap oldu. Bilindii zere, am ve Ankara arasnda uzun bir sredir danışma uzmanlar seviyesinde grmeler yaplyordu. Sadece 2022’nin son dneminde Rusya’nn araya girmesiyle nce Müdafa Bakanlar, ondan sonra Dileri Bakanlar ve sonunda liderler dzeyinde bir takım mzakerelerin yaplmas gndeme geldi. 2022 sona ererken müdafa bakanlar dzeyinde ilk grmelerin gereklemesi, bu grmelerin gelecekte de tekrarlanmasna karar verilmesi Ankara-am ilikilerinde yeni dnem beklentisine bir ciddiyet katt. imdi, Suriye Rejimi ile yaanan srecin 2021’in bandan itibaren gzlediimiz normalleme srelerinin bir halkas olup olmayaca merak mevzusu. Bu aşamada müdafa bakanlar ile balayan mzakere srecinin Cumhurbakanlar seviyesine kadar ilerleyip ilerleyemeyecei de Sayn avuolu’na soruldu.
Trkiyeli karar alclar ne diyor?
Dileri Bakanmzn verdii yant gereki bir “daha erken” vurgusunu ieriyordu. Aldmz cevaplardan bu vurgunun Trkiye asndan bir hassasiyetle de yakndan ilikili olduu anlalyor: Ankara, iki lke arasndaki yeni srecin asla Suriyeli muhaliflerine ramen/onlarn hilafna gereklemesini ve gerekleiyor grnm vermesini istemiyor. Bakan avuolu, Suriyeli baz muhaliflerin Trkiye’nin Suriye rejimi ile balatlan bu yeni sre hakkndaki phelerinin yersiz olduunun altn zellikle izdi ve Trkiye’nin hala Astana ve dlib srelerinin garantr olduunu hatrlatt.
Mltecilerin belirsizlik korkusu
avuolu’nun konumasnda bugne kadar Suriye odakl gerekleen toplantlardan Suriye muhalefetinin haberdar edildii bilgisini kamuoyuna vermesi de nemli. Bilindii zere am ile dertli olan Suriyelileri dndren iki temel husus var. lki Suriye’nin anayasal geleceinin nasl olaca ve Suriye muhalefetine ne tr bir yaam alan alaca mevzusu. kincisi Suriye’deki i savatan kaarak komu lkelere snan mltecilerin bir tek ynetimler aras bir anlama zerinden geri dnmeye zorlanmas ile ilgili duyulan korku.
Dileri Bakan avuolu, basnn sorularn yantlarken bu ikinci hususa da deindi ve Trkiye’nin Suriye ile yapt bu grmelerde am ile anlaarak Ankara’nn Trkiye’de bulunan snmaclar zorla memleketlerine geri gnderecekleri mevzusundaki ifadelerin aslsz olduunu, byle ifadelere saygınlık edilmemesini gerektiini syledi. Bakan avuolu, Suriyeli snmaclarn memleketlerine bir gn geri dnlerinin temininin gvenli ve en nemlisi de onlarn rzas dorultusunda ve onurlu bir ekilde gerekleebileceini tekrarlad. Bunun iin de Rejim’ le grlp lüzumlu koullarn güvence altna alnmasnn mecburi olduuna dikkat ekmitir, şu demek oluyor ki balayan mzakere srecinde esas hedef Suriyeli snmaclardan kurtulmak deil, Suriyeli snmaclarn geri dnn kolaylatracak gvenilir gvenlik ikliminin hem siyasal hem ekonomik zeminde olumasna katkda bulunmaktr. Bakann mevzunun hassasiyeti ve ciddiyeti dolaysyla bu srecin hem BM’nin hem de AB’nin de taraf olmas suretiyle srdrlmesi gerektiinin altn izmesi Trkiye’nin Suriye’nin toprak btnlnn salanmas mevzusunda ne kadar samimi olduunu da gstermektedir.
Ankara’nn ileti ak
Ankara’nn verdii ileti aslnda ak. Trkiye’nin bu sreci balatrken temel beklentilerinde bir deiiklik sz mevzusu deil fakat sreci balatma ve yrtme mevzusunda Trkiye yeterince samimi, karlnda da gereki admlarn atldn grmek istiyor. rnein Cumhurbakan Szcs brahim Kaln son verdii rportajlardan birinde ‘Rejimin ataca admlar grmek istiyoruz. yi niyetli admlar grrsek ikimiz de admlar atarz’ beyannda bulunmuş oldu. Kaln’a gre Trkiye’nin Suriye krizi ile ilgili 12 yllk politikasnda batan beri sergiledii baz temel beklenti ve ynelimlerinin imdi de deimi deil. Nelerdi bunlar; Kaln’n ifadesine gre, Ankara Suriye’deki krizin bandan itibaren BM parametreleri erevesinde ve mzakereler yöntemiyle zlmesini arzu etmiti. Fakat bilindii zere am ynetimi bunu reddetmi ve dolaysyla Anayasa sreci bata olmak zere, Astana, Cenevre şeklinde tm diplomatik sreleri sabote etmitir. Dolaysyla am ile balama iaretleri beliren yeni dnem klasik bir normalleme dnemi olarak deerlendirilemez. Daha ok gereki deerlendirmeler ve admlar zerinden Suriye’deki gvenlik risklerinin azaltlmas adna Suriye jeopolitiinin iki aktrnn -tabi burada am Rejiminin bir aktr olduunu syleyebiliriz fakat gl bir aktr olduunu kastetmiyoruz- mzakereler dnemi balatmaya karar vermeleri olarak deerlendirilebilir.
Risklerle yeni bir mcadele arac
Trkiye, Suriye’deki durumdan kaynakl risklerle etken olarak mcadele ediyor. Mcadele aralarn elinde tuttuunu da 2022 süresince yeni bir kara operasyonunun dillendirilmesinden anlyoruz. Nitekim brahim Kaln’n, mlakat esnasnda Trkiye’nin zellikle terr kua oluturulmas gayretleri karsnda snr gvenlii ve bekasn korumak adna Suriye’de baarl drt snr tesi operasyonuyla bu ihtimali nasl dönem d brakt bir kez daha hatrlatlm olmas olduka manal. Fakat doğal sorun Trkiye’nin yapabileceklerinden te Suriye’yi iine dt bu “yeni sava girdabndan” karabilmek. Cumhurbakan Szcs Kaln’a gre Ankara’nn temel kayglarndan biri de tam olarak bu. Savan devam etmesi sonucu Suriye’de yaanacak kaos ve istikrarszlkla beraber Trkiye’yi hedef alabilecek terr tehdidi ile insani krizin derinleme ihtimalini Ankara her daim dnmek zorunda. Bu dnce trafii ierinde imdi uluslararas ve blgesel konjonktr am Rejimi ile Trkiye’nin endielerini rahatlatacak, Suriye perspektifini hayata geirmesine izin vermesini salayacak bir diyalog kurulmasna olanak salad. Bu diyalogun kuvvetlendirilip, taraflarn amacna hizmet eder noktaya gelmesinde am kadar bu diyalou arzulayanlara da i dyor. Ankara, bu erevede kimin (am, Moskova, Tahran, Washington, Brksel) ne baardn ok dikkatli gzlemleyecek. u an iin unu syleyebiliriz; Suriye ile mzakerelerin 12 yl sonrasında tekrardan balam olmas kendi iinde olduka nemli bir admdr ve bundan dolayı asla azmsanmamaldr. Sadece, Ankara ve am’n Suriye’nin geleceine ynelik beklenti ve gvenlik tehdit alglamalarnn uyumlandrlmas iin de ciddi bir süre ve ura gerekmektedir. Bundan dolayı, iki taraf arasnda yeni balayan bu sreci bir nevi istikaf nitelikteki grmeler olarak kabul etmemiz anlaml olabilir. Nitekim Ankara’daki siyasal yetkililer mzakerelerin bir sre daha devam edeceini sklkla yine etmekte.
Trkiye’nin zihni net
Bugn, ABD ve Rusya şeklinde blge d byk gler ile ran şeklinde blge glerinin ve doğal PYD ve ran milisleri şeklinde vekillerin Suriye’deki varl sebebiyle saha rtl ve ak bir g rekabetinin iinde. Bu g rekabetinde temel aktrlerden kimse kimseyi Suriye’nin dna atmay beceremedi. Trkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde at saha PYD’nin ve dierlerinin alann greceli kstlad tarihten bugne Suriye’de bir zmszlk ve kilitlenme srecinden ve bu kilitlenmenin yaratt statkodan bahsediliyor. Her statko kendisinden nemalanan belirli aktrlerin abasna dayanr. Ankara ve am arasndaki ilikinin ynnn deimesi, normal olarak Suriye’de statkonun deimesi anlama gelir ki bundan dolayı statkodan faydalananlarn bir rahatszlk duymas artc deil. Nitekim Trkiye ve Esad rejiminin ilikilerinde yeni bir alm olaslnn belirmesi zellikle Washington cephesinde huzursuzluk yaratm grnyor. Aslına bakarsanız Suriye zelinde Trkiye-Bat, Trkiye-ABD ilikileri son aşama limoni. Ankara’ya verilen vaatler tutulmam ve bundan dolayı ABD ve Trkiye arasnda ciddi bir gven bunalm zamannda yaanmt. AB’nin Suriye’de “DEA’la mcadele” dnda ne istedii de hibir süre netlemedi. Fakat Bat’nn terr/PYD koridorundan rahatsz olmad, destekledii gnleri Ankara unutmu deil. Bundan dolayı ABD ve AB Ankara’nn Esad rejimiyle yeni bir balang yapma hamlesine iddetle kar ktklarnda, Ankara bu tepkileri ABD ve AB’nin PYD’ye destei zerinden okuyor. Trkiye’nin Suriye’nin kuzeyinden meydana gelen PYD terrn durdurmak iin planlam olduu ve Beyolu saldrs sonucu tekrardan gndeme getirdii yeni kara operasyonuna da Batl mttefiklerin iddetle kar kt biliniyor. Bat’nn Ankara’dan bekledii tm riskler gneyde eli brnde beklemesi, mmknse kafas kark saa sola bakmas. Onlarca defa Batl merkezlere durum anlatlmaya alld. Sorun Trkiye’nin gney snrlarysa, sorun Irak ise, Suriye ise Ankara’nn kafas ok net, eli brnde beklemeye de niyeti yok.
Trkiye’nin ciddiyetini Moskova fark etmekte normal olarak. Bu ciddiyetin Suriye’de Trkiye-Rusya ilikilerine ek bir satmaca karmasn da istemiyor. Moskova, dn de Ankara ile anlamazlnn Ankara’y Batl mttefiklerinin kollarna itmesini, Ankara’y Bat’nn arac haline dntrmesini istemiyordu, fakat bugn Bat’ya ileti verebilen bir Ankara’ya daha ok ihtiyac var. Trkiye, Suriye’de Bat’nn strateji deitirmeme inadn Ankara’nn tekiletirilme abas olarak yorumlad-ki haksz deil-. Bu aşamada Rusya’nn Suriye problemininin am ile grlerek zlmesi nerisini ise imdilik uygulanabilir buldu. Bu mzakereler srecinin nasl ve ne süre sonulanacan ise imdiden kimsenin kestirmesi mmkn deil. Gene de Ankara’da herhangi bir deiim eğer olmazsa, Ukrayna Sava devam ederse, Ankara-Moskova ve am, evet bir yerlerde, bir süre anlaabilir ve evet Suriye’de sava sona erdirebilecek en ciddi admlardan biri atlabilir.
Washington rahatsz
Washington’un rahatsz olmas, rahatszln kelimelere dkmesi aslnda tamamen kendi karlaryla ilgili. Bilindii şeklinde, Biden ynetimi Ukrayna Savana ramen tm ilgisini Ortadou ve Suriye’den fazlaca uzaklara in’e yneltmi durumda. Suriye’de meydana gelecek olas bir Rejim-Ankara normallemesinde zaman içinde Washington’un Suriye’nin kuzeydousundaki PYD igaline/varlna dayandrlm vekalet konforunun bozulabileceini ngryor. ABD, Suriye’den kmak istemiyor fakat dorusu Suriye, Irak, rdn, Lbnan bu devletlerin geleceini birebir ekillendirecek kadar emek, para ve süre da harcamak istemiyor. 1990’dan beri Washington uraa uraa ite blgeyi sadece bu kadar kartrabildi. stedii baz deiimlerin temelini att fakat ran’n, Rusya’nn, Trkiye’nin tepkisini ve varln da ekti. O yzden imdilik Washington iin blgeyi uzaktan ziyaret eden dost postunda kalmak, Pentegon’un varln da vekiller zerinden sahaya tamak avantajl. Suriye’de bu avantaj ortadan kaldracak bir gelime ABD’nin Suriye ve dolaysyla blgeye ynelik yapm olduu planlarnn zorlanmas demek. Bundan dolayı ABD Szcs Mike Pence bu hafta yapt aklamasnda, mttefik ve ortaklarna Suriye rejiminin gemite yapt insan haklar ihlallerini hatrlatm ve Esad ynetimiyle grmenin süre olmad uyarsnda bulunmutur. 11 yllk savan seyri dnldnde insanla ynelik sular hatrlama mevzusunda mkemmel zamanlama. Bat’nn hafzasnn bir gidip bir gelme haline her neyse ki blgedeki hepimiz alk. Aslına bakarsanız olduka ilgin bir gelime Washington’un aklamasndan derhal sonrasında gerekleti. Trkiye-Suriye Müdafa Bakanlarnn grmesinin de ertesine den bu gelime BAE’den siyasal bir heyetin ABD’nin uyarsna ramen am’a ziyaret gerekletirmesi ve Esad rejimi ile grm olmasdr. Anlalan, Washington’un Ortadou politikaszl sz mevzusu olunca ABD’nin mttefik yada ortaklarn ikna etmesi mmkn olmuyor. Bu da ABD’nin Ortadou’da uzun bir sredir uygulamakta olduu geriden liderlik politikasnn blgede yaratm olduu maliyettir, Washington iin. Szn z, “Houston, bir sorunumuz var”, şu demek oluyor ki Washington’un Ortadou politikasnn nnde problemler var fakat tek sorun Trkiye deil.
Moskova ilerin iyi gitmesi iin yakarma ediyor
Rusya 24 ubat 2022’den itibaren Ukrayna Sava ile megul. Bu atmosferde Trkiye’nin terrle mcadele kapsamnda Suriye’nin kuzeyine bir askeri mdahalede bulunmasn birka nedenle istemiyor. ncelikle, Ankara’nn olas bir askeri mdahalesi, Moskova’nn gcnn bir ksmnn Ukrayna’ya aktarld bir aamada gelecek. Evet milislerin varl daima am-Moskova iin bir yedek plan oluyor fakat milislerin neyi baarp neyi baaramadn da 2015’ten biliyoruz. Sonuta Moskova Suriye’ye mdahale ettiinde am kadar milisleri de yenilgiden kurtarmt. Esad rejiminin Trk ordusu karsnda yitirme olasl Moskova’y ciddi olarak endielendiriyor. Putin, Rejime lüzumlu destein salanamamas durumunda Suriye’de Rusya’nn Rejim zerinden salad meruiyetin bitireceini dnyor. Ayrca Moskova’nn Bat ile srdrd byk g rekabeti srasnda bylesi bir kaybn kresel anlamda Kremlin’in prestijini sarsaca da ak.
Trkiye-Suriye normallemesini desteklemek Moskova iin en akllca strateji. Baar elde edilmesi halinde hem Bat’ya burada hala varm demek Kremlin iin mmkn olacak, hem de eskiden beri istedii Trkiye’yi daha da yaknna ekmek ve bylece NATO’yu blmek stratejisinde bir adm ilerleyecek. Doğal olarak Moskova’nn bu ekilde planlar yapabilmesinin en nemli sebebi bizzat Bat’nn kendisidir. Zira, Washington ve Brksel Trkiye’nin gvenlik kayglarna uzun bir dnemdir kaytsz kalm ve Ankara’y Suriye’de ABD varlnn dengelenmesi opsiyonuna yneltmitir. Geri, Trkiye iin bu ynelim bir ilk de deildir, Astana formu da bu amala gerekletirilmiti. Bu aşamada dikkat eken bir ayrnt, Moskova’nn tm bu planlar yaparken Rejim ‘in dier destekisi ran’ denklem d brakm olmasdr. Geri, Rusya Trkiye ile ilgili nemli stratejik ibirlii planlar sz mevzusu olduunda ilk kez Tahran’ dlamyor, o nedenle biz iin bu durum da hi artc olmad. Nitekim ran’dan da henz bir ses km deil. Bunun sebebi taraflar arasndaki mzakerelerin henz balang noktasnda olmasdr.
Ne olur?
leride, Ankara-am arasnda ciddi admlar atlmas durumunda bu durumun tm blge dinamiklerine tesir yapacan syleyebiliriz. Yumuamayla balayan srete ortaya kan dzen ve ibirlii beklentisi artabilir ve Şimal Afrika dahil tm Ortadou’da yeni dengeler oluabilir. te, Bat cephesindeki endienin esas sebebi de burada yatmaktadr. Bugne kadar, farkl isimlerle Ortadou’da Bat’nn ve doğal ABD’nin oluşturmak istedii paral dzenin nne bylece bir set ekilebilir. zellikle, u anda Biden ynetimi tam da Ortadou’ya daha azca emek verip buradaki hakimiyetini uzaklardan vekiller ve ortaklar yardımıyla korumaya karar vermiken, Rusya’y snrlandrdn dnrken, ekonomisini hafifçe toparlamken bu tr bir darbe Washington’un saygınlık iin Afganistan’dan ekilirken sergilenen utan verici grntlerden daha ar olur.
Trkiye ise, Cumhurbakan Szcs brahim Kaln’n dedii şeklinde yeni bir alternatife kapy aralam Esad Rejim ‘in Suriye’de iyi niyetli bir adm atp atmayacan beklemektedir. Bu bar, dış ilişkiler adna aralanan kymetli bir admdr. Kar tarafn bunu deerlendirip deerlendirmeyeceini süre gsterecektir. Trkiye blgesinde daima istikrar ve bartan yana olmutur, bir kez daha bunu kantlamaktadr. Doğal, bu bekleyi, eli brnde kafas kark bir aktrn bekleyii deildir. Ankara bekas sz mevzusu olduunda elindeki dier opsiyonlar da devreye sokmak zere hazrlklarn oktan tamamlamtr. Ankara-am diyalou iin yakarma edenlerin hi unutmamas ihtiyaç duyulan bir husus bu.
[email protected]
Yoruma kapalı.