Enflasyon hikayeleri: ‘Telefonuma internet yükleyemiyorum, bu gerçekten çok üzücü’

“20 seneden fazla özgür tecim yaptım elektronik üstüne. 2019’da piyasadan dolayı işlerim bozuldu, batkı ettim. İkinci el elektronik alım satımı yapıyordum.

“Örnek olarak bir tabletin dokunmatiğini 15 liraya alıyordum, ansızın o dokunmatik 65 liraya terfi etti. Biz ufak esnafız, sermayemiz yetmez, o denli gücümüz yok.”

Adana’da yaşayan 42 yaşındaki Boran*, 2018’deki kur krizi sonrası işleri bozulan kişilerden.

İflas etmesinin arkasından trafik kazası geçirmiş, o yüzden yaşamının “iki yılının açlık ve sefalet içinde” geçtiğini konu alıyor:

“Ben bu yaşa geldim televizyonum olmadı, buzdolabım yok. Telefonum bozuldu, bir yıl telefonsuz kaldım. Düşünün 20 yıl elektronik işi meydana getiren birisiniz fakat bir yıl telefonsuz yaşıyorsunuz.”

Sadece Boran bir tek kendisinin zorlanmadığını vurguluyor:

“20 yıl ayakta durmuşsunuz, aynı işi yapmışsınız, ansızın batıyorsunuz. Ben bu şekilde anlatıyorum fakat hepimiz benzer durumda. Benim çevremde benden büyük, 25 yıldan fazladır bu işi yapanlar var; bir bakmışım adam kepengini indirmiş, memleketine gitmiş. Bir ihtimal 3-5 trilyonluk ürünü var, fakat zararına satmış. Çok sayıda şahıs benim şeklinde batkı etti.”

Boran’ın hikayesi aslına bakarsak Türkiye’deki yüksek enflasyonun bir tek son birkaç ayın meselesi olmadığının bir göstergesi.

Türk Lirası’nın 2018’den beri dolara karşı yaşamış olduğu şiddetli kıymet kaybı, yüksek enflasyonun en büyük sebeplerinden biri.

Kurdaki süratli yükseliş, ithal edilen teknolojik ve elektronik ürünler ile elektrikle çalışan aletlerde direkt tesirini gösteriyor.

Bu durum da mesleği teknolojiye dayanan kişileri, hobi olarak teknolojiyle içli dışlı olanları, evine buzdolabı, fırın, tv şeklinde temel gereksinim malzemelerini almak isteyen kişileri etkiliyor.

Fotoğrafçı, influencer ve prodüktör İlkin Karacan da teknolojik aletlerdeki fiyat artışlarından usanmış.

Instagram’a koyduğu fotoğraflarıyla büyük bir takipçi kitlesine ulaşan İlkin, kameraların, lenslerin, bilgisayarların, prodüksiyon işi için ihtiyaç duyulan yazılımların fiyatlarının “uçtuğunu” söylüyor:

“Ekipmanımda çok önemsemediğim bir Sony lens var. 1500 TL civarındaydı o lens. Bir talebe 1-2 ay para biriktirse alabilirdi. Şimdi o lens 8 bin liralara çıktı. Benim hani keşke elimde olsa da, fotoğraf çeksem söylediğim makine 117 bin lira oldu.”

İlkin, kameralarda ve lenslerde artan fiyatların fotoğrafçılığa hobi olarak adım atmak isteyenlerin gözünü korkuttuğunu söylüyor.

“Başlangıç seviyelerindeki bir kamera için 15-20 bin lirayı gözden çıkarman lazım. Bu işe bir hobi olarak adım atmak isteyenler bu sayıları duyunca vazgeçiyor.

“Sirkeci’de esnaflardaki durum da şu, insanoğlu ya hiçbir şey almıyor ya da varını yoğunu yatırıp alıyor, şu sebeple tekrar bu fiyatlardan bulamam psikolojisi var. Saçma sapan krediler çekip bilgisayar ya da fotoğraf makinesi alan insanoğlu görmeye başladık.”

İlkin’in altını çizdiği bir öteki mevzu da Türkiye’den çıkış meydana getiren ya da kimi modellerini Türkiye’de satışa sunmayan teknoloji şirketleri.

Xiaomi, Sony şeklinde değişik markalar, bazı cihazlarını ya da modellerini, çok yüksek fiyatlardan satmaları takdirinde marka değerlerinin zarar görmesinden kaygı ettikleri için Türkiye’de satışa çıkarmıyor.

İlkin’e gore bu, Türkiye’de birkaç kuşağın dünya ile arasındaki teknoloji farkının artmasına yol açacak:

“Sen, ben, Türkiye’de yaşayan insanoğlu son teknoloji ile tanışamamış oluyoruz. Apple örnek olarak Eylül’de yeni cihazlarını duyuracak. Dünya seyrinde devam ediyor, biz burada bir kaosun içindeyiz.

“Apple, Xiaomi, Huawei, Sony, Samsung, hepsi yeni bir şeyler üretiyor, yeni teknolojilerle geliyor. Dünya demiyor ki, ‘Bir dakika dostlar, Türkiye’de kriz var, biz teknolojik gelişimleri yavaşlatalım’. Dünya devam ederken biz bir şey üretemiyoruz. Sıkıntımız bu.”

Türkiye’deki gençler, dünyanın başka yerlerinde yaşayan yaşıtları kadar kolay bir halde bilgisayar oyunlarına ve oyun konsollarına ulaşamamaktan şikayetçi.

Bir hobi olarak teknolojiye erişimlerinin kısıtlı olmasından yakınan gençler, eğitimleri için ihtiyaç duyulan bilgisayar ve tablet şeklinde cihazlara da ulaşmakta güçlük çekiyor.

2020 senesinde Oxford Üniversitesi’nin yapmış olduğu bir araştırma, video oyunlarının akıl sağlığı için yararlı bulunduğunu ve fertleri daha mutlu kıldığını ortaya koydu.

Öteki taraftan oyun sektörü, dünya genelinde film ve müzik sektörlerinin toplamından daha yüksek bir büyüklüğe ulaştı.

Tüm dünyada gençlerin hayatlarının olmazsa olmaz bir unsuru haline dönüşen değişen teknolojinin Türkiye’de ulaşılması güç bir alan haline gelmesi gençlerin en büyük problemlerinden.

Konya’da yaşayan Serkan*, “Oyun tutarları çok arttı, oyun alamıyoruz, tişört ve şort şeklinde yazlık giyim alışverişi yapamıyoruz, tatile gidemiyoruz, telefon paketi bile alırken elim zor gidiyor satın al tuşuna. 19 yaşlarında birisi için fazlasıyla zor bir yaşam” diyerek konu alıyor bu durumu.

Hele ki pandemide öğrencilerin eğitim hayatlarına devam edebilmesi için bilgisayar, tablet ve internete erişimi dirimsel bir öneme erişti.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine gore 2013 senesinde tablet, masaüstü ya da dizüstü bilgisayar kullanan evlatların oranı yüzde %60,5 iken bu sayı 2021’de %55,6’ya düştü.

Her ne kadar sokak röportajlarında bazı vatandaşlar ve gençler içinde “Çıkar telefonunu” tartışması yaşansa da bürokratik sebeplerle de internete, telefona ve bilgisayara erişim her yaştan insan için gittikçe ehemmiyet kazanıyor.

Türkiye’de e-devleti kullanan kişilerin sayısı 60 milyona ulaştı.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, “e-Devlet kullanıcısı olabilecek 15 yaş üstü her 10 kişiden 9’u dijital Türkiye’nin kapısını açıyor” dedi.

Ankara’daki bir üniversite talebesi ise, “Her şey çok pahalı, giyim bile alamıyorum. Telefonuma internet yükleyemiyorum, bu gerçekten çok üzücü” diyerek konu alıyor internete erişimde yaşamış olduğu kısıtlamayı.

Enflasyon altında ezilen bir tek teknolojik aletler değil, herhangi bir evin en temel eşyalarını oluşturan elektrikli aletlerin fiyatlarında da son birkaç yıl içinde çok yüksek değişimler yaşandı.

Bugün bir mutfağın zaruri gereksinimleri olabilecek elektrikli aletlerin fiyatlarının seneler içinde iyi mi değiştiğini, değişik süre dilimlerindeki satış rakamlarını derleyerek sunan epey.com’dan inceledik.

Sitedeki en uygun fiyatlı eşyalardan yaptığımız derlemeye gore bir mutfağı oluşturmak için bir yıl ilkin minimum 3 bin 94 TL harcama yapmak gerekiyordu.

Bugün ise toplamda minimum 4 bin 785 TL ödemek gerekiyor.

Diyarbakır’da yaşayan öğretmen Yakup*, “Kendime ve çocuklarıma herhangi bir elektronik eşya alacak durumum yok. Evimizdeki tv eskidi, yenisini almam gerekiyor fakat imkanım yok” diyor.

İstanbul’da yaşayan bir işçi ise harcamalarından kısmak için elektrikli aletleri daha azca kullandığını, ütü, fırın ve klimayı söküp hurdacıya verdiğini konu alıyor.

Adana’da elektronik ticareti yaparken batkı eden Boran ise bugün en çok besin alışverişi yapmakta zorlandığını konu alıyor. “Senelerdir sokak hayvanlarını besledim, kedilerin maması bitmiş fakat alamıyorum. Markete gidiyorum, tek başıma bir insanım, o tutarları görünce benim moralim bozuluyor” diyor ve ekliyor:

“Keşke benim hayatımı kameraya çekseniz de ulusal gelirimiz iyi diyen insanların gözüne soksanız.”

*İsmi değiştirilmiştir.