Dev yosun tarlaları küresel ısınmayı yavaşlatabilir mi?

David Reid ve Justin Rowlatt | BBC News İklim ve Bilim

Afrika ve Cenup ABD içinde Güneydoğu Anadolu bölgesi büyüklüğünde devasa bir yosun tarlasının yüzdüğünü hayal edin.

Okyanusta naturel bir halde süzülürken her yıl atmosferden milyarlarca ton karbonu emerek zararsız bir halde denizin altına gönderiyor.

Kulağa fantastik mi geliyor? Bir ihtimal… Fakat bir İngiliz işadamı bunu 2026’ya kadar hayata geçirmeyi planlıyor.

Bilim adamları küresel karbon salımını azaltmanın iklim değişikliğiyle savaşım için kafi olamayacağını, bu yüzden atmosferden karbon çeken yöntemlerin geliştirilmesinin yaşamsal öneme haiz bulunduğunu söylüyor.

Fakat atmosferden karbon çekmek için denenen yöntemler bugüne dek hep minik çaplı kaldı ve başarısı da aynı oranda sınırı olan oldu.

Bu yöntemlerin işe yaraması için iddialı, büyük ve yatırımcılar için cazip olması gerekiyor.

İngiliz işadamı John Auckland’ın Seafields projesi bir tek atmosferdeki karbonu okyanus tabanına göndermeyi hedeflemiyor, bununla birlikte bu faaliyetle elde edeceği karbon kredisini öteki şirketlere satarak para kazanmayı da amaçlıyor.

55 bin kilometrekarelik bir alana yayılması planlanan bu dev yosun tarlası, başarıya ulaşmış olursa her yıl atmosferden bir milyar ton karbon çekecek.

Dünya genelinde atmosfere 50 milyar ton karbon salındığı tahmin ediliyor.

Doğrusu bu proje salınan karbonun yüzde 2’sini tek başına atmosferden geri alabilecek.

Deniz biyoloğu Victor Smetacek’in fikirlerinden esin alan bu proje şimdi Karayipler’de ve Meksika’da kontrol ediliyor.

Seafields’ın Bilimsel Kurucu sıfatını verdiği Prof. Smetacek, yosunların denizlerdeki dairesel akıntıların ortasında gelişme potansiyelinin kendisini şaşkınlığa düşürdüğünü söylüyor:

“Bu döngüsel akıntılar her şeyi merkezlerinde topluyor.

“Bugüne dek daha oldukça okyanuslardaki dev plastik çöp adalarına yol açmalarıyla ünlenmişlerdi.”

John Auckland, bu akıntıların aynı şekilde yosunları da dağılmadan bir arada tutabileceğini konu alıyor, bir halde tarladan uzaklaşan yosunların da beslenemedikleri için öleceğini belirtiyor.

Haklı olsa iyi olur.

Şu sebeple kıyıya vurunca kirli bir koku yürüyerek bu yosun türü senelerdir Karayipler’deki turizme zarar veriyor.

Seafields ekibi, tarla için lüzumlu gıdaları okyanusun daha alt kesimlerinden ince borularla yukarı taşımayı hedefliyor.

Tropik bölgelerde güneş ışınları daha güçlü olduğundan deniz suyu daha oldukça buharlaşıyor ve bu yüzden denizin üst katmanları oldukça tuzlu ve besinsiz oluyor. Bu yüzden buralara “okyanusların çölü” deniyor.

Altlarında ise gıda açısından varlıklı olan su tabakası bulunuyor. Prof. Smetacek’in planı enerji kullanımı gerektirmeyecek bir devridaim sistemiyle aşağıdaki soğuk ve besleyici suyun yukarı çıkmasını, burada ısındıktan sonrasında da yeniden aşağı gönderilmesini sağlamak.

Bu devridaim sisteminin ilk deneyleri 2023’te başlamış olacak. Planın en tehlikeli sonuç aşaması bu olduğundan o ana kadar gerilim yüksek olacak.

İlk olarak 1956’da kuramsal olarak bahsedilen bu yöntem, ilerleyen yıllarda pratikte de hayata geçirildi. Fakat bunların hiçbiri Seafields boyutlarında değildi.

Bu yöntem başarıya ulaşmış olursa sargassum yosunu hızla çoğalabilir. Prof. Smetacek “İnanılmaz bir gelişme hızları var. 10 günde bir kütleleri ikiye katlanıyor” diyor.

Planlara nazaran otomatik balya sistemleri büyüyen yosunları balyalayacak ve okyanus tabanına yollayacak.

Orada oksijen miktarı oldukça düşük olduğundan bu balyalar çürümeyecek ve içlerindeki karbon yüzlerce, kim bilir binler yıl atmosfere geri karışmayacak.

Seafields’ın finansörleri bunun bir tek atmosfer için değil, banka hesapları için de kârlı olmasını umuyor.

Planları, deniz tabanına gönderilen karbon miktarı kadar, şirketlere karbon salım hakkı satmak.

Havayolları şeklinde karbon salımını azaltması oldukça zorluk derecesi yüksek firmalar, yükümlülüklerini yerine getirebilmek için bu tür krediler satın alıyor.

Karbon piyasasını eleştirenlerse bu motivasyonla hareket eden şirketlerin abartılı vaatlerle gelip bu tarz şeyleri yerine getiremediğine dikkat çekiyor.

Bu da bizi başlangıç noktamıza geri götürüyor: Seafields’ın laboratuvarda ümit vadeden bu planı okyanusun ortasında da işler mi?

East Anglia Üniversitesi’nde iklim değişikliği üstüne çalışan akademisyen Dr. Rutubet Vaughan “Ben bunaltan bir bilim kadınıyım. Milyarlarca ton karbonun atmosferden hakkaten çekilebileceğini söylemeden ilkin daha çok veri ve daha çok araştırma görmek isterim” diyor.

Dr. Vaughan bu yöntemin biyolojik sistemler üstünde büyük tesiri olmasından kaygı duyuyor.

Seafields Cenup Atlantik’e büyük zarar verebilecek bu yosun kütlesini güvenli bir halde ihtiva edebilir mi? Devridaim sistemi fırtınalardan sağ çıkabilir mi?

Vaughan “Büyük bir fırtınanın peşinden kıyılara tonlarca plastik borunun vurması kimseyi mutlu etmez” diyor.

Küresel ısınmayla savaşım etmenin teknolojik açıdan daha rahat yolları da var. Mesela daha çok ağaç ekmek, karbonu naturel olarak tutan turbalıklar şeklinde bölgeleri korumak ve Dr. Vaughan’a nazaran hepsinden önemlisi de “Karbonu atmosfere salmamak”:

“Fosil yakıtları çıkarmayı bırakın. Karbonu atmosfere salmamak, saldıktan sonrasında geri yakalayıp yere indirmeye çalışmaktan oldukça fakat oldukça daha kolay.”

John Auckland da iş planlarının bazı parçalarının hemen hemen kontrol edilmemiş unsurlar içerdiğini kabul etse de bunun denemeye kıymet bulunduğunu düşünüyor:

“Her gün yatırımcıların daha riskli şeylere para yatırdığını görüyorum.

“İklim krizini çözerek büyük kârlar elde edebiliriz.

“Bunu riskli diyerek bir kenara itemeyiz. Hepimiz bu şekilde düşünürse bu büyüklükteki bir çözüm yöntemi üstüne kimse çalışmaz.”