ABD’de ara seçimlerde beklenen ‘kırmızı dalga’ neden gerçekleşmedi?

ABD ara dönem seçimlerinin neticeleri şaşırttı. Derhal tüm kamuoyu yoklamaları, Cumhuriyetçilerin (GOP) rengine atıfla “bir kırmızı dalga” bekliyordu. Bu dalga yükselecek ve Biden yönetimini silip süpürecekti. Sonuçlar belli olmaya başlayınca dalganın söndüğü, Demokratların beklenmedik düzeyde başarı göstermiş olduğu anlaşıldı. Hatta bu, yönetimdeki bir başkan açısından 2002’den bu yana en iyi sonuçlanan seçimlerdi.

ABD seçim sürecinin, oy pusulalarını evvelinde postayla göndermeye, hususi kutulara bırakmaya, seçim günü sandıkta oy kullanmaya, bu oyların değişik zamanlarda sayılmasına müsaade eden özelliğinden dolayı kati sonuçların belirlenmesi günler hatta haftalar alabiliyor.

Gene de büyük çoğunluğu belli olan sonuçlar, meclis ve senato dengelerinin adeta bıçağın ağzında bulunduğunu gösteriyor. Fazlaca büyük bir mesele çıkmazsa GOP, temsilciler meclisinde çoğunluğu kıl oranı alıyor. Senato çoğunluğu büyük olasılıkla Demokratlarda duracak.

Bir muhafazakâr analist, bu beklenmedik sonuçlar karşısında Biden’in performansını onaylayanların oranı %40’ın birazcık üstündeyken; enflasyon, faizler, benzin tutarları yükselirken; kabahat oranları ve yasadışı göçmenlerin sayısı artarken “halk konuştu fakat gene ne söylediği belli olmadı” diyecekti. 

Böylece, “Kırmızı dalgaya ne oldu?” sorusu çevresinde hararetli bir münakaşa başlıyordu.

Bu probleminin cevabı oldukça karmaşık.

İlk etapta bir yapısal etken dikkat çekiyor. ABD seçmeninde 2016’dan bu yana görülen kutuplaşma eğiliminin son 5-6 yılda iyice kemikleştiği anlaşılıyor. Mesela, bir ankette, oy verdikten sonrasında çıkanlar her iki parti için sorulan “Iyi mi görüyosunuz?” sorusuna Demokrat Parti için %44 pozitif, %53 negatif derken; GOP için de benzer halde %44 pozitif %52 negatif dedi.

Financial Times’ın aktardığı bir araştırmaya bakılırsa, 1970’lerde, siyasal rakiplerine ilişkin duyguları sorulduğunda insanoğlu (100 ile 0 içinde) averaj 57 düzeyinde not veriyordu. Son 20 yılda bu not 20’ye geriledi. İki parti içinde büyük fark olduğuna inanan Amerikalıların oranı %40’tan %80’e fırladı. Bir seçimden öbürüne oy verdiği partiyi değiştiren seçmenin oranı da 2000’li yıllarda %10 düzeyinden hızla gerileyerek son seçimlerde % 2-3 düzeyine indi.

Özetle ABD seçmeni tam ortadan ikiye bölünmüş durumda.

Bölünmüşlük artık bir kimlik sorununa dönüşmüş ve gündeme gelen her mesele bu kimliğin merceğinden değerlendirilir olmuş durumda.

Demokratlar, Cumhuriyetçileri “demokrasi düşmanı” olarak görürken; GOP seçmeninin Demokratları “yaşam tarzlarına yönelik bir tehdit” olarak algılaması, bölünmüşlüğe varoluşçu bir boyut ekliyor.

Durum bu şekilde olunca da meclis ve senato dengelerinin ansızın ve büyük oranda değişmesi ve sağlam çoğunluklara dayalı istikrarlı yönetimlerin oluşması artık olanaklı görülmüyor.

Bir anlamda “yapısal” olan bu soruna ek olarak bu seçimlerde, Demokratlar fazlaca iyi çalışıp seçmenlerini ve bilhassa gençleri hareketlendirdi, oy verme oranlarını yükseltti. Genç (19-29 yaş arası) seçmenin Demokratlara verdiği destek, GOP’a verdiğinden %28 daha yüksek olunca da Demokratlardan yana bir fark oluştu.

Seçim neticelerini Demokratlardan yana değiştiren bir öteki etken de Cumhuriyetçi hakimlerin elinde olan Yüksek Mahkeme’nin kürtajı güvenceye alan yasayı geri çekmiş olmasıydı. Bu yasaya karşı yükselen hanım hareketi, genel olarak haklar ve özgürlüklere yönelik bir hücum korkusuyla beraber gündeme oturdu.

Demokratlar bu alanda fazlaca etkili bir kampanya yürüttü. Hatta etik olarak sorgulanabilecek bir taktikle, Cumhuriyetçi adayların belirlendiği ön seçimlerde Demokratlar, en sağ ve fanatik adayların kazanması için etkili bir halde büyük paralar da harcayarak çalıştı. O adaylar kazandıktan sonrasında da bu “aşırı uçlardaki, fanatik, hâlâ 2020 seçim neticelerini kabullenemeyen ‘inkarcı’, hanım haklarına düşman” adaylara karşı şiddetli ve etkili bir kampanya yürüttüler.

GOP’un beklenen oranda başarı göstermiş olmasını önleyen bir öteki gelişmede de Donald Trump’ın tesiri var.

Trump, kimi genç fakat fanatik ve deneyimsiz GOP liderlerinin, muhafazakâr yorumcuların “çapsız” olarak nitelediği adayları, salt kendisine yakın olduğundan partiye dayatmıştı. Bu adayların kimileri, tehlikeli sonuç noktalarda – mesela seçim dengeleri açısından en tehlikeli sonuç eyalet olarak kabul edilen Pennsylvania’da Demokratların talibi Fetterman karşısında kaybeden Dr. Öz benzer biçimde – başarısız oldu.

Son olarak Trump’ın hâlâ ortada dolaşarak partiye baskı yapması adayların, mahalli seçmenin sorunlarıyla ilgilenmek yerine devamlı 2020 seçimlerini ve kendisinin ihtimaller içinde 2024 adaylığını hitabı da Demokrat seçmenin öfkesini bilerken, Cumhuriyetçi seçmenin moralini bozdu.

Kırmızı dalga oluşmadı. Demokratlar beklenenden daha iyi bir performans sergilediler fakat ABD yönetimi de bir kez daha, Başkan ve Kurultay arasındaki çelişkilerin ortasına düşerek nüzul olma riskiyle karşı karşıya kaldı.

Temsilciler Meclisi’nde çoğunluk Cumhuriyetçilere geçecek benzer biçimde görünüyor.

Bu gerçekleştiğinde, birçok yeni Trumpçı genç fanatik temsilciyi de içeren GOP grubunun egemenliğindeki yasama organıyla, Biden’in yönetimindeki yürütme organı arasındaki uyumsuzluk, Biden’in ekonomik ve toplumsal politikalarını sabote etmeye başlamış olacak.

Muhafazakâr Wall Street Journal’ın seçimlerin arkasından piyasaya sürülen baş yazısında, “Kırmızı dalga olmadı fakat asla eğer olmazsa yönetimi kilitleyebileceğiz” saptaması bu yeni durumun bir ifadesi. Bu kilitlemeye ek olarak, Biden’a yönelik bir azil sürecinin başlaması, Trump ile “6 Ocak kalkışması” arasındaki ilişkiyi soruşturan komisyonun dağıtılması da gündeme gelebilecek.

Biden bir ihtimal 2002’den bu yana en iyi ara dönem seçim neticelerini gerçekleştirmeyi başardı fakat gelecek iki yıl, eli kolu bağlı yönetmeye çalışacak. Dolayısıyla Demokratlar da seçimlere programlarını gerçekleştirememiş olarak gitmek zorunda kalacaklar.

Yasama ile yürütme arasındaki bu bölünmüşlüğün dış siyaset üstünde genel yönelim anlamında, bilhassa Çin bağlamında bir değişim getirmesi beklenmiyor. Sadece Cumhuriyetçiler ile Demokratlar, bilhassa Trumpçı üyeler arasındaki gerginliğin, Ukrayna savaşı, küresel ısınma benzer biçimde mevzularda mühim problemler yaratma olasılığı yüksek.

ABD’de siyasal istikrarı negatif yönde etkileyecek bir öteki mühim mevzu da 2024 seçimlerine giderken ihtimaller içinde başkan adayları bağlamında şekillenmeye başlamış olacak belirsizlik.

Demokratlar tarafında, bu ay 80 yaşına basan Biden tekrardan aday olmak isterse, “melekelerini” belirgin halde kaybetmekte olan bir siyasetçinin adaylığının ihtimaller içinde sorunları gündemi meşgul edecek.

Yok eğer Biden aday eğer olmazsa, olamazsa, Demokratların gelecek yıl içinde kendilerine partideki, radikallerle ılımlılar arasındaki, hatta ana para kesimi ile emek kesimi arasındaki çatlağı örtebilecek yeni bir aday bulmaları gerekiyor.

Ortada herhangi bir isim yok. Mevcud ekibe bakınca, bu adı bulmak da şapkadan tavşan çıkartmaya benzeyecek.

Cumhuriyetçi kesimde ise Trump problemi var.  

Trump, parti tabanında etkin olmaya devam ederken partinin seçkinlerinin desteğini, bilhassa bu seçim sürecinde hızla kaybetmeye başladı. Trump’ın kimi tipleri, salt kendisinden yana oldukları için kapasitelerine, deneyimlerine bakmadan partiye aday olarak dayatması, şimdi partinin en üst düzey liderleri tarafınca başarısızlığın en mühim sebeplerinden biri olarak görülüyor.  

Medya Baronu Murdoch ailesinin elindeki New York Post, Wall Street Journal, Fox News benzer biçimde Cumhuriyetçi (ve Trumpçı) kanadın en mühim data edinme kaynakları açıkça Trump’ı suçlamaya başladı.

Wall Street Journal “En büyük kaybeden Trump” başlığı ile çıkarken başyazısında “2018, 2020, 2021 ve 2022’de çuvalladı”… “Trump 2022 seçimlerini iğrenç etti, Cumhuriyetçileri bir fiyaskodan öbürüne sürükledi” diyordu.

New York Post Trump’la dalga geçen ve DeSantis’i geleceğin talibi olarak sunan bir kapakla çıktı.

Fox News kanalında fanatik Trump yanlısı Tucker Carlson bile Trump’ı ılımlı olmaya emek harcayarak eleştirdi.

Florida’da eyalet seçimlerini kazanarak tekrardan vali seçilen Ron DeSantis, önümüzdeki dönemde Trump’ın en büyük rakibi ve en büyük hedefi olacak benzer biçimde görünüyor.

Florida’da Cumhuriyetçi Parti’nin en sağ kanadından “kültür savaşları”, ırkçılık benzer biçimde mevzularda toplumsal bölünmüşlükleri körükleyerek yöneten DeSantis bir süredir Trump’la arasına mesafe koymaya başlamıştı.

Cumhuriyetçi Parti seçkinlerinin görece genç (44), deneyimli, Florida Valisi olarak denenmiş bir siyasetçi olan DeSantis’ten yana eğilmeye başladıkları görülüyor. Murdoch medyasının da DeSantis’i işaret etmeye başlamış olması mühim bir emare. Sadece bu tercihler, Cumhuriyetçi Parti tabanında, Trump etkin olduğu sürece partiyi yıpratacak bir iç cenk olasılığına da işaret ediyor.

Hakkaten de Trump, giderek sertleşen ve kabalaşan bir dil ile DeSantis’i hedef almaya başladı; elinde DeSantis’i zor duruma düşürecek bilgiler bulunduğunu, DeSantis karşısına aday olarak çıkarsa bu tarz şeyleri açıklayacağını söylüyor.

Temsilciler Meclisi çoğunluğunun Cumhuriyetçilerin eline geçmesinin kesinleşmesi, bu çoğunluğun Trump’ı hedef alan soruşturma komisyonlarını dağıtması, Marjorie Taylor Greene benzer biçimde, Trumpçı fanatik temsilcilerin grup içinde varlıklarını hissettirmeye başlaması durumunda; Trump’ın  DeSantis’e daha cüretkar halde saldırma olasılığı güçlenecek.

The Times’in deyimiyle, deneyimli, ceberrüt bir yönetici, demagog, “kültür savaşçısı”, çelişkiden ve bölünmüşlüklerden beslenen bir siyasetçi olan DeSantis, Trump’ın saldırıları karşısında geri çekilmeyi kabul edecek bir yapıda değil.

Trump ile DeSantis arasındaki adaylık harbinde, karşılıklı kirli çamaşırların ortalığa yayılmaya başlamasının ABD siyasal iklimini ne yönde etkileyeceğini kestirmek zor.

Özetle, kırmızı dalga gerçekleşmedi fakat ABD, siyasal açıdan belirsizliklerle dolu bir döneme girdi.